Co to jest i jakie są przyczyny? Starcie zębów to proces powolnej utraty tkanek twardych zęba. Znane są różne przyczyny i mechanizmy ścierania zębów. Zanim do tego przejdę, muszę wytłumaczyć, jak zbudowany jest ząb. Korona zęba składa się z kilku warstw. Najbardziej zewnętrzną tkanką jest szkliwo. Jest to najtwardsza tkanka organizmu. Szkliwo jest nawet twardsze niż kość. Nie zawiera komórek ani naczyń krwionośnych i nerwów, dlatego usuwanie (w trakcie leczenia) lub ścieranie tej tkanki nie powoduje bólu. Kolejną tkanką jest zębina. Jest to tkanka podobna do kości. Zawiera wypustki komórek i włókna nerwowe. Ze względu na budowę jest miększa i łatwiej poddaje się ścieraniu, a próchnica szybciej w niej postępuje. Przez zawartość włókien nerwowych i wypustek komórek próchnica tu występująca, jak również jej usuwanie, czasami powoduje ból. Niestety w przypadku ścierania zębiny ból często nie występuje. Jest to związane ze swego rodzaju reakcją obronną zęba – w przypadku ścierania zewnętrznej warstwy zębiny najgłębsza tkanka zęba (o której za chwilę napiszę) zaczyna się bronić i buduje wokół siebie rodzaj muru. Pod zębiną znajduje się jama, która jest wypełniona najgłębszą tkanką zęba: miazgą. Miazga składa się głównie z komórek, naczyń krwionośnych i nerwów. Jakiekolwiek procesy zapalne dziejące się w tej tkance powodują bardzo duży ból, który nie ustępuje bez interwencji stomatologa. To właśnie wczes niej wspomniana tkanka, która czasami się broni, budując wokół siebie mur. Powstawanie takiego muru, do pewnego stopnia, umożliwia obronę przed zapaleniem, ale jednocześnie powoduje zmianę zabarwienia zęba na ciemniejszą i w przyszłości często utrudnia leczenie kanałowe. Teraz mogę już zacząć tłumaczyć przyczyny starcia. Główną przyczyną starcia jest… obecność kwasów w jakie ustnej. Starcie zębów może być związane z nieprawidłowym szczotkowaniem zębów, zgrzytaniem lub ich zaciskaniem, żuciem pokarmów, jak również z nieprawidłowym ustawieniem zębów w jamie ustnej. Kolejnym powodem ścierania zębów jest obecność węzłów urazowych (zębów nieprawidłowej długości – może to być związane z wadą ortodontyczną, wysuwaniem się zębów po usunięciu zęba w łuku przeciwstawnym, bądź też zbyt „wysokim” wypełnieniem). W trakcie życia występuje też fizjologiczny proces ścierania zębów (tzw. atrycja). Jak wcześniej wspomniałam, szkliwo jest najtwardszą tkanką organizmu, dlatego każdy z tych mechanizmów potrzebuje trochę ułatwienia, czyli obecności w jamie ustnej kwasu (tzw. erozja to proces niszczenia tkanek na drodze chemicznej). A skąd się bierze kwas w jamie ustnej? Z jedzenia (owoce cytrusowe, jabłka, porzeczki), napojów (soki owocowe, napoje gazowane, wina) oraz niedostatecznej higieny jamy ustnej (bakterie obecne w jamie ustnej przetwarzają resztki pokarmowe, wytwarzając kwasy, które później niszczą zęby [taki też jest mechanizm powstawania próchnicy]). Jak często występuje? Starcie fizjologiczne występuje u każdego. Coraz większym problemem staje się nadmierne starcie (starcie patologiczne). Ze względu na szybsze tempo życia oraz spożycie soków i napojów gazowanych coraz częściej obserwuję coraz młodszych pacjentów z mocno zaznaczonymi objawami starcia. Dużo stresu, brak czasu na relaks i odpoczynek oraz nieprawidłowe nawyki żywieniowe i niedostateczna higiena jamy ustnej negatywnie wpływają na stan tkanek zębów. Stres i brak odpoczynku wpływają na zwiększenie częstości występowania parafunkcji (nieprawidłowych nawyków takich jak np. zaciskanie zębów w stresującej sytuacji, obgryzanie paznokci lub policzków, gryzienie długopisów). Dodatkowym negatywnym czynnikiem jest również uprawianie sportów siłowych (np. podczas podnoszenia dużych ciężarów następuje mocne zaciskanie zębów). Jak się objawia? Pierwsze objawy mogą być dla pacjenta niewidoczne. Należą do nich starcie guzków kłów, nadwrażliwość zębów na zimne, ciepłe, kwaśne lub słodkie jedzenie i picie. Może wystąpić nieznacznego stopnia napięcie mięśni przyczepiających się do żuchwy (można je zbadać, przykładając palce na dolny brzeg żuchwy na wysokości drugich – trzecich zębów trzonowych i następnie zaciskając zęby; prawidłowo: nie powinno się dać wyczuć zmiany, nieprawidłowo: wyczuwalny jest ruch i napięcie mięśni). Można również zaobserwować przebarwienie oraz ubytek tkanek zęba w okolicy dziąsła (czyli szyjki zęba), jak również szare zabarwienie brzegu siecznego górnych jedynek (siekaczy centralnych). W bardziej zaawansowanych przypadkach dochodzi do silnego starcia zębów (aż do starcia zębów do poziomu dziąseł), często połączonego na przykład z kruszeniem się brzegu siecznego górnych i dolnych jedynek (wystarczy niewielki uraz lub nawet jedzenie czegoś miękkiego, aby odkruszył się kawałek szkliwa z brzegu siecznego). Objawy bólowe czasami się pogarszają i może również dojść do bólów głowy, szczególnie po przebudzeniu się, napięcia mięśni karku, jak również bólu w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego (czyli przed uszami). Czasami ból jest tak silny, że swoim natężeniem przypomina zapalenie miazgi i często trudno odróżnić jeden stan od drugiego. Dodatkowo postępuje rozwój mięśni powodujących ruch żuchwy i rozbudowania dolnej części twarzy (kwadratowy wygląd twarzy). Ubytki w okolicach szyjek się pogłębiają i przebarwiają. Najbardziej jednak niebezpiecznym wynikiem ścierania się zębów jest zapalenie lub obumarcie miazgi. Jak wcześniej wspomniałam, szkliwo jest twarde i nie ma komórek. Zębina niestety jest miększa i ma wypustki komórek. Powoduje to po pierwsze szybszą utratę tkanek (szybsze ścieranie) i umożliwia łatwiejsze wnikanie bakterii do miazgi. Efektem tego może być szybkie dojście starcia do poziomu miazgi zębowej, jak również przedostawanie się do niej bakterii, które spowodują jej chorobę. Co robić w razie wystąpienia objawów? Pierwszym krokiem jest zmiana nawyków żywieniowych (unikanie kwaśnych pokarmów i napojów) oraz poprawienie higieny jamy ustnej (np. powstrzymanie się od szczotkowania zębów przez pół godziny od zjedzenia/wypicia czegoś kwaśnego, a w zamian wypłukanie jamy ustnej wodą). Kolejnym będzie zgłoszenie się do lekarza dentysty, który zajmuje się starciem zębów. Możliwe, że lekarz uzna, że wystarczy zmiana nawyków żywieniowych, instrukcja prawidłowego szczotkowania zębów oraz delikatne oszlifowanie któregoś zęba. Dodatkowo może zalecić stosowanie produktów z dużą zawartością fluoru w celu zabezpieczenia zębów i zniesienia nadwrażliwości. Kolejnym etapem leczenia może być wykonanie szyny, która zabezpieczy zęby przed ścieraniem, lub skierowanie pacjenta na rehabilitację w celu rozluźnienia mięśni oraz odbudowa zębów w przypadku średniego stopnia ich zniszczenia. Jeśli rehabilitacja i szyna nie przyniosą poprawy, możliwe jest jeszcze zastosowanie zastrzyków z toksyny jadu kiełbasianego (toksyna botulinowa, Botox®, Azallure®), co zmniejszy napięcie mięśni. W przypadku dużego starcia potrzebny będzie kompleksowy i długotrwały plan leczenia (czasami trwający nawet do 2 lat) umożliwiający naprawienie wszystkich zniszczeń. Niestety taki plan leczenia często jest kosztowny, dlatego ważne jest, aby zapobiegać lub leczyć starcie już w początkowym etapie występowania. Jak lekarz stawia diagnozę? W celu rozpoznania lekarz obejrzy zęby, mięśnie twarzy i głowy oraz staw skroniowo-żuchwowy i wykona badania palpacyjne stawu i mięśni (np. poprosi pacjenta o zagryzienie zębów, rozluźnienie, zbada bolesność na dotyk i podczas ruchu). Przeprowadzi również szczegółowy wywiad dotyczący stosowanych leków oraz leczenia, nawyków żywieniowych i higienicznych, zapyta o rodzaj pracy i poziom stresu z nią związany oraz o spoczynek nocny i ewentualne zaciskanie lub zgrzytanie zębami zauważone przez pacjenta lub otoczenie (szczególnie dotyczy zgrzytania podczas snu, przed wizytą warto zatem zapytać osobę, z którą się śpi, czy zauważyła zgrzytanie podczas snu). Jakie są sposoby leczenia? Jest kilka sposobów leczenia, zaczynając od prostej zmiany nawyków, a kończąc na skomplikowanym i długotrwałym leczeniu. Czasami może się okazać, że konieczne będzie nawet włączenie leków uspakajających, jeśli ścieranie zębów będzie miało podłoże stresowe. Ze względu na odległe efekty ścierania zębów, takie jak starcie zębów do poziomu dziąsła (a co za tym idzie, tzw. „profil starczy”), silne bóle głowy i zębów, jak również stan zapalny i martwica zębów, bardzo ważne jest wczesne podjęcie leczenia. Należy pamiętać, że leczenie może być długotrwałe i początkowo czasami uciążliwe dla pacjenta. Poza leczeniem rehabilitacyjnym często konieczna jest odbudowa zębów. Sposób odbudowy startych zębów uzależniony jest od nasilenia starcia, zamożności oraz przewidywanego rokowania. W przypadku niezbyt nasilonego starcia lekarz może podjąć decyzję o pozostawieniu zębów bez ich odbudowy, skupiając się tylko na korekcie nieprawidłowych nawyków. W przypadku starcia średniego stopnia możliwych jest kilka sposobów odbudowy zębów. Pierwszym i zarazem najtańszym jest odbudowa zębów materiałem kompozytowym (tzw. „plomba” światłoutwardzalna). W przypadku zębów przednich wykonuje się licówki/odbudowy kompozytowe. W przypadku zębów bocznych są dwie metody: wypełnienia wykonane przez stomatologa w czasie wizyty (nie zawsze wykonalne) lub nakłady wykonane przez technika. Ja preferuję drugi sposób ze względu na lepsze właściwości wypełnień (inny sposób naświetlania polepszający właściwości fizyczne wypełnienia oraz większa dokładność wykonania wynikająca z możliwości 100% kontroli procesu). Minusem stosowania uzupełnień kompozytowych jest mniejsza estetyka odbudów. Kolejnym sposobem jest zastosowanie licówek porcelanowych na zęby przednie. Ich estetyka jest idealna, dodatkowo – prawidłowo wykonane – nie zmniejszają wytrzymałości zęba. W trakcie badania stomatolog stwierdzi, czy można je w danym przypadku zastosować. Przeciwwskazaniem do ich stosowania jest silne zniszczenie zęba i np. niewyleczony nawyk zgrzytania zębami. Ostatnia możliwość leczenia, zarezerwowana również dla zębów bardzo startych, to wykonanie koron protetycznych pokrywających cały ząb. Gdy zęby są bardzo starte, czasami przed wykonaniem koron konieczne jest wykonanie leczenia kanałowego i wzmocnienie ich struktury wkładem koronowo-korzeniowym (czyli wykonanie czegoś na kształt konstrukcji żelbetowej: wkład jest odpowiednikiem drutu, a cement, na którym jest osadzony, stanowi odpowiedniki betonu). W przypadku leczenia starcia zębów należy pamiętać o jednej, najważniejszej zasadzie. Nie wystarczy odbudować zęby przednie. Najważniejsze jest odbudowanie zębów bocznych, aby zabezpieczały zęby przednie w trakcie żucia. Czy możliwe jest całkowite wyleczenie? Całkowite wyleczenie jest bardzo trudne do osiągnięcia i w najcięższych przypadkach może występować konieczność kontynuacji leczenia do końca życia. Co trzeba robić po zakończeniu leczenia? Najważniejsze jest stosowanie się od zaleceń lekarza i rehabilitanta. Mogą oni zalecić zmianę diety, sposobu szczotkowania zębów albo codzienny zestaw ćwiczeń. Ważna jest również samokontrola i unikanie sytuacji wyzwalających zaciskanie lub zgrzytanie zębami. Ewentualnie, jeśli nie ma możliwości uniknięcia takich sytuacji, należy podjąć próbę nauczenia się kontroli odruchów. Po odbudowie zębów najczęściej stosuje się szynę mającą osłonić wykonane odbudowy i zapobiec ich zniszczeniu w przyszłości. Co robić, aby uniknąć zachorowania? Po pierwsze należy utrzymywać zdrowy i higieniczny tryb życia, tzn. zachować prawidłową dietę, higienę jamy ustnej oraz unikać stresu.